Меѓу септември и декември 2024 година, низ Босна и Херцеговина и Северна Македонија се одвиваше уникатна модна иницијатива која ги обедини дизајнерите, истражувачите и културните работници со цел да истражат како модата може да стане алатка за општествено влијание. Под наслов „Врски што поврзуваат: Модни димензии на БиХ и С. Македонија“, проектот кулминираше со динамична презентација на 30. издание на Fashion Weekend Skopje во април 2025 година, каде беа претставени резултатите од прекуграничното истражување пред пошироката јавност.
Оваа иницијатива е поддржана од UNESCO преку проектот „Култура и креативност за Западен Балкан“ (CC4WBs), финансиран од Европската Унија. Целта беше јасна: модната индустрија да се искористи како призма преку која ќе се испитаат и адресираат клучни општествени и културни прашања, како што се родовата нееднаквост, одржливоста и зачувувањето на културното наследство.
Заедничка визија за регионална креативност
Проектот создаде платформа за шест млади дизајнери — тројца од БиХ и тројца од С. Македонија — да соработуваат во создавање модни колекции кои ги спојуваат локалните традиции со современиот дизајн. Соработката беше длабоко информирана од комбинирано квалитативно и квантитативно истражување за социо-културните димензии на модната индустрија во двете земји. Истражувањето, спроведено од Василиса Сергеевна Шашкова, Маја Халиловиќ и Љубинка Поповска, вклучи анкета со над 150 професионалци од индустријата и 28 длабински интервјуа.
Наодите покажаа постојани обрасци на родова нееднаквост, особено во поглед на платни разлики, слаба застапеност на жени во лидерски позиции и ограничен пристап до професионален развој. Иако Северна Македонија покажува позитивни поместувања — со сè повеќе жени кои влегуваат во менаџерски и претприемачки улоги — и понатаму во двете земји постојат сериозни структурни предизвици.
Модата како дијалог и дејство
На завршниот настан во Скопје, резултатите од проектот беа претставени преку панел-дискусија и модна ревија. Панелот вклучи разговор со модната психологиня Сара Стојчевска, Дамјан Ристовски од Народни носии и 3D модната дизајнерка Емилија Славкова, кои ги споделија своите ставови за тоа како модата може да одговори на општествените предизвици.
Соработка преку граници
Проектот ја нагласи важноста на прекуграничната и интердисциплинарна соработка. Со обединување на дизајнери од различни културни и уметнички позадини, „Врски што поврзуваат“ покажа како разновидноста го зајакнува креативниот процес. Разменувајќи идеи, материјали и искуства, дизајнерите создадоа мода која ги надминува националните граници, но останува цврсто втемелена во локалниот идентитет.
Чекор кон поправедна индустрија
Модната индустрија на Западен Балкан, како и на глобално ниво, поминува низ трансформација. Проектот покажа дека значајните промени бараат повеќе од инспирација — тие бараат истражување, соработка и намерен дизајн. Комбинирајќи академски увиди со креативна продукција, „Врски што поврзуваат“ понуди модел за индустрија која може да биде и убава и праведна.
Проектот е дел од поширока четиригодишна иницијатива поддржана од UNESCO и финансирана од Европската Унија, насочена кон јакнење на културните и креативните сектори низ Западен Балкан. Преку програми како CC4WBs, уметниците, дизајнерите и културните професионалци во регионот добиваат поддршка да изградат поинклузивна и отпорна иднина.
За повеќе информации и пристап до целото истражување, кликнете тука: Final Research Report MK & BiH
Проектот е дел од поширока програма поддржана од UNESCO преку проектот „Култура и креативност за Западен Балкан“ (CC4WBs), финансиран од Европската Унија.
